Król Polski Stefan Batory i o. Rektor Piotr Skarga SJ - Akademia Wileńska i Kolegium w Połocku

Trudno jest wskazać określony moment powstania naszej uczelni, ale korzene sięgają odległych czasów. 14 grudnia 1575 roku Stefan Batory został ogłoszony królem Polski. Skarga należał do pierwszych jezuitów wyrażających swą radość z wyboru Batorego. Po śmierci cesarza Maksymiliana i uznaniu króla Batorego przez papieża, również pozostali jezuici okazali nowemu królowi w czerwcu 1577 roku gotowoś do służby pod jego panowaniem, a Skarga miał znaczączy udział w ukształtowaniu pozytywnego stosunku zakonu jezuitów do Batorego. Król odpowiedział jezuitom niezwłocznie i z wielką łaskawością. Batory w czasie pobytu we Lwowie 7 lipca 1578 roku na prośbę biskupa Protasewicza podniósł szkołę jezuicką w Wilnie do rangi Akademii, ale akt fundacji zatwierdził w Wilnie dopiero 1 kwietnia 1579 roku. Skarga liczył na Batorego w religijnym odrodzeniu Litwy. W marcu 1579 roku z okazji pobytu króla Stefana w Wilnie urządzono specjalne dialogi. Ich autorem był Kasper Pętkowski, profesor języka greckiego, autor licznych dramatów. Uroczystości w kościele i kolegium zostały zorganizowane ze szczególnym przepychem i starannością. Przy kościele św. Jana oczekiwał króla łuk triumfalny, ozdobiony jedwabnymi oponami i dywanami, na których umieszczono wiersze powitalne. Monarchę powitano pieśnią, wyrażającą radość z powodu jego przybycia do Wilna, oraz łacińskimi oracjami, które w imieniu Religii i Rzeczypospolitej wygłosili uczniowie kolegium. Po kilku dniach na zamku królewskim odbyło się drugie przedstawienie na cześć Batorego, zorganizowane także przez jezuitów. Biorący w nim udział uczniowie występowali jako przedstawiciele różnych prowincji państwa, składających hołd królowi. Również i zwycięski powrót monarchy spod Połocka (październik 1579) jezuici powitali uroczystym przedstawieniem, sławiącym triumf Batorego. Zdaniem niektórych badaczy w przygotowywaniu tych uroczystości brał czynny udział Skarga, pisząc odpowiednie teksty powitalne. O. Skarga zastąpił o. Jakuba Wujka SJ na stanowisku Rektora Jezuickiego Kolegium Wileńskiego 1 sierpnia 1579 r. i został pierwszym Rektorem Akademii Wileńskiej. Po zdobyciu zamku w Połocku 29 sierpnia 1579 roku, pisał król następnego dnia wraz z Janem Zamoyskim do Skargi, aby z kilku jezuitami przybył co prędzej do Połocka w sprawie fundacji kolegium. Król Polski Stefan Batory napisał, że postanowił ex voto ufundować w Połocku kolegium jezuitów. W 1580 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Akademii Wileńskiej powstałej z Kolegium Wileńskiego, stanowiącej zalążek późniejszego uniwersytetu. Skarga w tym samym czasie został włączony w całą działalność kontrreformacyjną króla Batorego. Monarcha ten sam zwiedzał kościoły litewskie i dyskutował o Kościele, w tym również ze Skargą, jemu też polecał sprawy kościołów i szkół, szczególnie w Połocku, gdzie Skarga powinien jak najprędzej wprowadzić księży. Wiele czasu i zabiegów poświęcił Skarga w 1580 roku sprawie Połocka. Miasto to nie najlepiej przyjęło jezuitów, wojewoda kalwin Mikołaj Dorohostajski i władyka prawosławny Teofan Rypiński mocno się jezuitom sprzeciwiali. Była też opozycja szlachecka i inne trudności. W liście do Franciszka Sunyera, prowincjała, Skarga opisał dokładnie drogę z Wilna do Połocka, razem z Janem Alandem i Stanisławem Lanciciusem. Wyjechali z Wilna 21 czerwca, dwoma wozami, jednym królewskim, drugim kolegium, przybyli do Połocka 27 czerwca. Dzięki pomocy katolika Franciszka Żuka, Skarga wprowadził księży 30 czerwca 1580 roku do zamku połockiego i przejął cerkiew św. Piotra i Pawła. 2 lipca urządził pierwsze nabożeństwo. Opuścił Połock 21 lipca, dotarł do króla przebywającego nad Dźwiną 23 lipca, gdzie król zlecił mu kazania i prowadził rozmowy o przyszłości kolegium połockiego. 26 lipca Skarga dotarł znów do zamku połockiego; do Wilna odjechał 28 lipca, a dotarł 3 sierpnia. Na uposażenie kolegium połockiego przeznaczył król dobra Spas (72 wsie i folwarki), niestety rozdrapanych częściowo przez okoliczną szlachtę. Skarga czując się odpowiedzialnym za Kolegium Akademickie w Wilnie, prosił króla o nie przedłużanie swego pobytu w Połocku. Oprócz powstającego kolegium w Połocku w 1580 roku zarysowała się możliwość otwarcia kolegium w Lublinie. Kiedy król triumfalnie wracał do Wilna po wojnie z Moskwą, w listopadzie 1580 roku, dwaj młodzieńcy wracający z wojny, Bernard Maciejowski, chorąży nadworny, i Mikołaj Zebrzydowski, rotmistrz królewski, odwiedzili Skargę w Wilnie i obiecali z własnych majątków fundować kolegium w Lublinie. Kasztelanowa przemyska Katarzyna Wapowska, wdowa po Andrzeju Wapowskim, kasztelanie przemyskim, rodzona siostra Bernarda Maciejowskiego, ofiarowała na ten cel swoją wieś. Rozpoczęły się więc oficjalne pertraktacje na temat fundacji kolegium w Lublinie. Na początku 1580 roku jezuici założyli w Połocku dzięki bogatej fundacji króla Stefana Batorego dwie klasy i mieli 5 uczniów. Nauczycielami byli o. Piotr Skarga SJ (założyciel i pierwszy rektor kolegium), o. Stanisław Łęczycki SJ i o. Jan Aland SJ. Przy tych wielu zajęciach i podróżach Skarga nie zapominał o pracy duszpasterskiej i jako kaznodzieja w katedrze wileńskiej zyskiwał coraz bardziej znaczący rozgłos; tylko w roku 1580 miał skłonić do przyjęcia katolicyzmu 40 różnowierców i 24 prawosławnych. W roku 1581 Skarga jako rektor miał na oku nie tylko Wilno i Połock, ale całą prowincję. Zdawał generałowi relację o niektórych jezuitach w Polsce, pisał o Andrzeju Batorym, nepocie króla, który kształcił się w kolegiach jezuickich, narzekał na wybuchające wrogie nastawienie do jezuitów w Wilnie. Donosił też, że w Połocku otwarto już dwie pierwsze klasy gramatyki. W liście do generała w 1581 r. donosił generałowi, że przybył do Dzisny, pod Połockiem, gdzie spotkał króla, który poważnie pertraktował o fundacji kolegium. W innym liście z początków sierpnia 1581 roku przesyłał Skarga punkta przyszłej fundacji kolegium w Połocku, omawianej z królem. Prefektem szkoły został tam na razie Mikołaj Sędkovius. Skarga odwiedził 20 lipca obóz króla, gdzie znów omawiał sprawę kolegium połockiego. Skarga przebywał okresami w Połocku. Rok 1584 był ostatnim rokiem pobytu Skargi w Wilnie. Rektorem Akademii i kolegium w Wilnie był od 1579 do 1584 roku, zarządzał równocześnie rezydencją w Połocku i Rydze, uczestniczył też w organizacji innych placówek zakonnych. Przed wyjazdem z Wilna załatwiał Skarga z królem fundację kilku kolegiów. Powoli i z trudnościami rozwijało się kolegium w Połocku. Prowincjał powołał Skargę do Krakowa podobno w celu założenia tam pierwszego domu profesów. „Idę posłuszny i czynię starania, aby dom połocki wskutek mej nieobecności jakiej szkody nie poniósł. Zupełne instrukcje pozostawiam przełożonemu połockiego domu i prokuratorowi kolegium wileńskiego.”

O. Andrzej Bobola SJ i Połock

Ludność Połocka i okolic w przeważającej większości wyznawała prawosławie, więc jezuickie kolegium stało się najważniejszym w regionie ośrodkiem misji katolickiej. Z pierwszej szkółki pojawiły się szkoły średnie. W kolegium wykładał również o. Maciej Kazimierz Sarbiewski SJ (1626–1628), poeta. W latach 1633-1635 o. Andrzej Bobola SJ był moderatorem Sodalicji Mariańskiej wśród młodzieży w Połocku. W roku 1636 został mianowany kaznodzieją w Warszawie. W latach 1637–1638 jest ponownie w Połocku i pracuje jako jako prefekt kolegium (dyrektor studiów młodzieży) i kaznodzieja. Następnie pojawiły się także studia przygotowujące młodych jezuitów do kapłaństwa: studia filozoficzne od 1649 roku. W roku 1653 o. Bobola znowu przebywa w Połocku. W maju 1657 r. Kozacy napadli na Janów Poleski i dokonali rzezi wśród katolików i Żydów. Andrzeja Bobolę pochwycili w pobliskiej wiosce. Przywleczony końmi do Janowa, był torturowany, a następnie na rynku miejskim powieszony do góry za nogi i dobity szablą 16 maja 1657 roku. Jego ciało zostało złożone w Pińsku i zapomniane. Przyszły święty przypomniał jednak o swoim męczeństwie i w nocy z 16 na 17 kwietnia 1702 r. ukazał się rektorowi kolegium jezuickiego w Pińsku o. Marcinowi Godebskiemu. Nakazał mu odnalezienie swojego ciała w krypcie kolegium i przeniesienie do nowej trumny. Po otwarciu okazało się, że ciało przyszłego patrona Polski pozostało nietknięte. Wieść o tym wydarzeniu rozeszła się po terenach Królestwa. Zaczęły napływać informacje o łaskach otrzymanych za pośrednictwem Andrzeja Boboli. W 1712 r. rozpoczął się w Pińsku proces informacyjny, pierwszy etap na drodze do beatyfikacji świętego. Prace te przerwała jednak kasata zakonu.

Rozkwit Akademii Połockiej pod patronatem męczennika o. Andrzeja Boboli SJ

Studia teologiczne rozpoczęły się w Połocku od 1737 roku, w sto lat po tym jak o. Andrzej Bobola został prefektem tego kolegium. Właśnie ten rok uznać można za początek uczelni teologicznej, która stopniowo – po wielu krokach – doprowadziła do Collegium Bobolanum. W 1773 roku nastąpiła kasata zakonu jezuitów na zachodzie, ale w zaborze rosyjskim i w Rosji dekret nie został ogłoszony i jezuici kontynuowali swoją działalność. Po kasacie jezuitów Akademia Wileńska została w 1781 roku przejęta i zreformowana na świecki uniwersytet - Szkołę Główną Litewską - przez pierwsze polskie ministerstwo oświaty publicznej – Komisję Edukacji Narodowej. Po tym przekształceniu pod Kolegium Połockie podlegały wszystkie szkoły jezuickie w Rosji, wykładowcami byli jezuici sprowadzeni z całej Europy uczelnia w Połocku posiadała bogatą bibliotekę, dobrze wyposażone pracownie nauk. W 1787 r. jezuici tworzą przy Kolegium drukarnię (1787-1820) jako jedyną typografię jezuicką w Europie. Dla jezuitów nie była ona źródłem zysku, a zebrane fundusze przeznaczano najczęściej na dalsze inwestycje. Blisko połowa oferty księgarskiej stanowiły druki polskie, docierające wraz zjezuickimi misjonarzami do odległych zakątków świata. Wydawano też wiele dzieł zachodnioeuropejskich przedstawicieli zakonu, słowniki, podręczniki oraz klasykę światową i literaturę polską. W 1808 roku jezuici sprowadzili z Pińska do Połocka relikwie Andrzeja Boboli. W tym sensie można powiedzieć, że Bobola patronował z bliska rozwojowi szkoły, która potem ewoluowała, zmieniała postać i miejsce, by w końcu wyraźnie się związać z jego patronatem.

12 stycznia 1812 r. zostaje wydany ukaz carski Aleksandra I wynoszący połockie Kolegium Jezuitów "na stopień Akademii z nadaniem jej przywilejów, którymi zaszczyciliśmy uniwersytety". Początek Collegium Bobolanum jest historycznie związany z Akademią Połocką (1812-1820) założoną w zaborze rosyjskim przez jezuitów i rząd rosyjski. Akademia Połocka miała: wydział teologii, wydział filozofii oraz nauk wyzwolonych i wydział filologii klasycznej i współczesnej. Było to również pierwsze otwarcie się jezuickiego studium na studentów spoza Towarzystwa Jezusowego. Akademia kierowała się ratio studiorum Towarzystwa Jezusowego

Na mocy nadanego prawa przez papieża Juliusza III (Sacrae religionis z dnia 22 października 1552 r.) i potwierdzonego w 1814 r., wówczas gdy Towarzystwo Jezusowe zostało przywrócone przez papieża Piusa VII, studenci Akademii mogli uzyskać stopień licencjata i doktora. Odpowiednie zaś uwierzytelnienia, jeśli zachodziła potrzeba, nadawała uczelnia jezuicka w Rzymie - Papieski Uniwersytet Gregoriański. Od 1818 roku Akademia Połocka wydawała „Miesięcznik Połocki”.

Tułaczka relikwii św. Andrzeja Boboli i Studium Teologicznego

W 1820 r. zamknięto Akademię Połocką w następstwie kasaty Towarzystwa Jezusowego w Rosji i wypędzenia jezuitów z zaboru rosyjskiego. Akademia Połocka została przekształcona w liceum, a jej zbiory przeniesiono do Petersburga. Kadra profesorska rozjechała się po świecie, ale jezuici przybyli głównie do Galicji (pod zaborem austriackim). Studium teologiczne – po kilku latach gościny w różnych miejscach – przybyło do Krakowa w odrodzonej po I wojnie światowej Polsce. Tymczasem w 1830 r. relikwie męczennika o. Andrzeja Boboli SJ przewieziono do kościoła dominikanów w Połocku (gdzie pozostały do 1922 roku). 30 października 1853 r. papież Pius IX beatyfikował Andrzeja Bobolę. W 1920 r. Z polecenia kard. A. Katowskiego w dniach 6-15 sierpnia w oblężonej Warszawie odbyły się nowenny i procesje z relikwiami bł. Andrzeja Boboli i bł. Władysława z Gielniowa w intencji uproszenia zwycięstwa nad bolszewikami. 15 sierpnia 1920 r. wojsko polskie odniosło zwycięstwo („Cud nad Wisłą"). 27 lutego 1922 roku Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej nadała Teologicznemu Studium Towarzystwa Jezusowego w Polsce status szkoły wyższej. Studium w Krakowie doczekało się wreszcie ponownego uznania ze strony władzy państwowej, już nie zaborczej, jak w Połocku, ale polskiej. Tego samego roku relikwie Andrzeja Boboli zostały wywiezione przez bolszewików z Połocka. 20 lipca 1922 r. władze radzieckie "walczące z zabobonem" przewiozły trumnę z relikwiami bł. Andrzeja Boboli do gmachu Wystawy Higienicznej Ludowego Komisariatu Zdrowia w Moskwie. Tam ze zdziwieniem odnotowano wzrost zainteresowania ekspozycją „osobliwości medycznych”. Po jakimś czasie zorientowano się, że wierni przychodzą do sali z ciałem błogosławionego oddawać mu cześć i modlić się prosząc o łaski, dlatego wkrótce przeniesiono jego ciało do magazynu. 21 września 1923 r. relikwie opuściły Moskwę przez i Odessę i Konstantynopol i 1 listopada 1923 r. przybyły do Rzymu, gdzie złożono je w bazylice św. Piotra na Watykanie. W maju 1924 r. papież przekazał ciało jezuickiemu kościołowi del Gesu.

Zaczęto przygotowania do kanonizacji św. Andrzeja i jednocześnie był realizowany plan przeniesienia studium teologicznego z Krakowa do Lublina, do nowego kolegium poświęconego bł. Andrzejowi Boboli pod nazwą Bobolanum. Przeniesienie dokonało się w 1926 roku. W zamierzeniu jezuitów kolegium lubelskie miało przyczynić się do większej współpracy zakony z założonym Uniwerytetem Lubelskim, który w początkowym okresie przeżywał trudności i zwracał się do Towarzystwa Jezusowego o pomoc. Jezuici mieli przygotować kilku profesorów oraz otworzyć konwikt dla kleryków diecezjalnych i zakonnych studiujących na KUL. 9 listopada 1929 r. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej potwierdziła status szkoły wyższej. Po wydaniu Konstytucji Apostolskiej "Deus scientiarum Dominus" (1931) Święta Kongregacja do spraw Seminariów i Uniwersytetów przyznała Studium TJ w Prowincjach Polskich, na określony czas, prawo nadawania tytułów magistra i licencjata oraz stopni doktora.

Patronat Andrzeja Boboli miał się rozciągać nie tylko na teologiczne studium przeniesione z Krakowa, lecz i na całe lubelskie kolegium, przy którym miał ponadto powstać kościół, i mauzoleum dla relikwii Boboli po ich planowanym powrocie do Polski – po kanonizacji. Stało się jednak inaczej. Wprawdzie właśnie w Lublinie dotychczasowe studium teologiczne zostało przekształcone na Wydział Teologiczny, zatwierdzony w 1932 roku (prawo nadane Wydziałowi zostało potwierdzone również w 1934 r.).

W latach 1934-35 został zbudowany z fundacji papieża Piusa XI w Warszawie przy ul. Rakowieckiej Dom Pisarzy wraz z wewnętrzną kaplicą i otwarto go 1 grudnia 1935 r. Papież ten, doskonale znał Kościół Polski i Warszawę, ponieważ przed wyborem na papieża w lutym 1922 r., jako Achille Ratti był od 25 kwietnia 1918 roku wizytatorem apostolskim Polski i Litwy, od 6 czerwca 1919 do 4 czerwca 1921 był w Warszawie pierwszym nuncjuszem apostolskim po odzyskaniu niepodległości Polski, a w czasie gdy armia bolszewicka podchodziła pod Warszawę w sierpniu 1920 r. nie uląkł się i pozostał w mieście (jeszcze tylko z dyplomatą z Turcji), gdy tymczasem przedstwicielstwa dyplomatyczne innych państw opuściły Warszawę. Dom Pisarzy posiadał własne Wydawnictwo Księży Jezuitów, drukarnię, bibliotekę i księgarnię. Przeniesiono tu z Krakowa redakcję czasopism: Przegląd Powszechny, Misje Katolickie, Wiara i Życie, Sodalis Marianus, Moderator oraz Oriens. W 1937 r. utworzono dodatkowo kwartalnik Myśl Rekolekcyjna. Prowadzono też działalność duszpasterską. 17 kwietnia 1938 roku papież Pius XI kanonizował Andrzeja Bobolę i po kanonizacji relikwie przez Jugosławię, Węgry i Czechosłowację dotarły do Polski. 8-17 czerwca trumnę z relikwiami sprowadzono z Rzymu do Polski, a 20 czerwca relikwie spoczęły w kaplicy Jezuitów przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Na czas II wojny światowej relikwie opuściły Kolegium. Po wybuchu wojny 27 września 1939 trumnę z relikwiami przewieziono na Stare Miasto do jezuickiego kościoła Matki Bożej Łaskawej. W drugim dniu Powstania Warszawskiego, 2 sieprnia 1944 r. w Domu Pisarzy przy ul. Rakowieckiej Niemcy rozstrzelali superiora domu o. Edwarda Kosibowicza SJ, oraz wrzucili granaty i strzelali do 60 osób zgromadzonych w piwnicy domu. Zamordowali w ten sposób 44 Polaków, w tym 16 jezuitów (8 kapłanów, 8 braci) i 28 osób świeckich, mieszkańców Mokotowa. Na upamiętnienie tej masakry popełnionej przez żołnieży SS pomieszczenie w którym dokonano zbrodni zostało przekształcone w kaplicę męczenników, a szczątki ofiar pogrzebane są pod posadzką. 14 sierpnia 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego relikwie przeniesiono do dominikańskiego kościoła Św. Jacka przy ul. Freta.

Z chwilą wybuchu II Wojny światowej losy kolegium Bobolanum w Lublinie zostały przesądzone. Dnia 1 IX 1939 wojsko zajęło główną część gmachu, a nieco później Niemcy zajęli całe kolegium na cele szpitalne. W październiku 1939 roku zorganizowano studia teol. w wynajętych pomieszczeniach. 9 XI 1939 Niemcy aresztowali 11 kleryków i jednego księdza, przybyłych tu z Pińska, a 2 II 1940 aresztowali wszystkich obecnych (wielu w tym świątecznym dniu było poza domem) 4 księży i 23 kleryków, których przewieziono do Zamku Lubelskiego, potem do obozu w Sachsenhausen, a w końcu do Dachau, gdzie zmarło kilku księży i kleryków. W czasie II wojny światowej większość gmachu jezuickiego kolegium Bobolanum w Lublinie zajęli Niemcy na szpital wojskowy, a po 1945 r. budynek pełnił dalej rolę szpitala i nigdy nie wrócił do Jezuitów (ostatnich zakonników wysiedlono w 1951 roku). Do dziś lubelskie Bobolanum jest siedzibą szpitala wojskowego.

Po aresztowaniu w Lublinie profesorów i kleryków zorganizowano dla ocalałych i rozproszonych kleryków (najpierw 12, a potem 8) Studium Teol. w Krakowie. W roku akad. 1940/41 zorganizowano 6 innych filii studiów teol.: w Nowym Sączu, Starej Wsi, Lwowie, Warszawie, Otwocku i Wilnie. W Nowym Sączu otwarto studia dla III i IV rocznika teologii 16 września 1940 roku. Zebrano 18 kleryków ocalałych w Lublinie. Studiami kierował Stanisław Styś, prof. egzegezy Starego Testamentu, a Franciszek Macios i Bronisław Wójcik wykładali teol. dogmatyczną. Ośrodek teol. w Starej Wsi, umieszczony w willi kolegiackiej, na uboczu, objął I i II rocznik teol. Pref. studium i prof. teol. dogmatycznej został Edward Bulanda, Józef Buchholtz, prof. teol. moralnej, pastoralnej i prawa kanon., oraz Stanisław Kuźnar, prof. historii Kościoła. Ośrodek ten liczył 26 słuchaczy. Ośrodek warszawski kierowany był przez Jana Rotha, prof. prawa kanonicznego. Profesorowie zmieniali się dość często. Studium trwało do 2 sierpnia 1944 roku, czyli do wymordowania członków Domu Pisarzy w Warszawie. Ośrodkowi temu podlegała filia w Otwocku, kierowana przez Walentego Prokulskiego, prof. Pisma św. Nowego Testamentu. Ośrodek wileński zgromadził w listopadzie 1939 r. 16 studentów. Studiami kierował miejscowy rektor Władysław Wantuchowski. Po aresztowaniu jezuitów w Wilnie 26 marca 1942 studium wygasło. Do końca wojny utrzymał się ośrodek studiów teol. tylko w Nowym Sączu i Starej Wsi. Tu nauka biegła normalnym torem, a jej poziom ustawicznie się podnosił. We wszystkich ośrodkach podczas wojny pracowało ponad 40 profesorów, wykładających dłużej lub krócej. Święcenia kapłańskie odbywały się w tym czasie w Nowym Sączu, Starej Wsi i Warszawie.

Św. Andrzej Bobola SJ i Wydział Bobolanum w Warszawie - w obecnym miejscu

7 lutego 1945 trumna z relikwiami wróciła do kaplicy jezuitów przy ul. Rakowieckiej, by w końcu – po kolejnej utracie niepodległości i częściowym jej odzyskaniu – przyciągnąć do Warszawy także Wydział. W roku akad. 1945/46 studia teol. odbywały się w Nowym Sączu i Starej Wsi, w r. 1947/48 tylko w Starej Wsi, a w latach 1948-52 w Krakowie. Przeniesienie Wydziału Teologicznego Bobolanum do Warszawy do Domu Pisarzy Towarzystwa Jezusowego przy ul. Rakowieckiej 61 nastąpiło w sierpniu 1952 roku. Zamieszkało wówczas 6 profesorów (Józef Buchholtz, Włodzimierz Kamiński, Franciszek Macios, Józef Majkowski, Stanisław Styś i Bogusław Waczyński) i 18 kleryków studiujących teologię.

Gdy Bobolanum znalazło się w stolicy, pierwszym owocem było nieoczekiwanie powstanie parafii pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli. W 1952 r. ks. Bogusław Waczyński SJ, przełożony Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego wystąpił do Kurii Warszawskiej z prośbą o utworzenie nowej parafii przy Domu Pisasrzy przy ul. Rakowieckiej. Została ona erygowana 1 stycznia 1953 roku przez Prymasa Tysiąclecia, przekonanego, że zakorzenienie jezuitów na miejscu dzięki parafii pomoże także Wydziałowi przetrwać niepewne czasy komunistyczne. W trzechsetną rocznicę męczeństwa św. Andrzeja Boboli Papież Pius XII ogłosił w dniu 16 maja 1957 roku encyklikę Invicti athletae Christi, która wysławia heroiczną miłość i zapał apostolski św. Andrzeja, a na zakończenie daje szereg praktycznych wskazań, jak jego zasady wcielać w życie codzienne. Jest to jedyny w historii papieski dokument tej rangi poświęcony w całości jednemu świętemu! W tym też roku zostaje wydana zgoda władz na budowę kościoła, ale została ona anulowana w 1958 r. W 1963 r. o. Jan Charytański SJ zainicjował powstanie w Warszawie Centrum Katechetycznego, które zajęło się opracowaniem programu nauki religii w szkołach oraz przygotowało 12 tomów podręczników dla ucznia i 12 dla nauczyciela. Złączenie z parafią na Rakowieckiej nie tylko pozwoliło przetrwać, ale przyniosło Wydziałowi rozbudowę zajmowanego tu budynku. Dzięki nowemu skrzydłu dobudowanemu pod koniec 50. lat poprawiły się warunki mieszkaniowe w domu, który początkowo nie był przygotowany na przyjęcie znacznej liczby profesorów i studentów Bobolanum. Można było także sprowadzić wreszcie w 1964 roku do Warszawy bogaty księgozbiór lubelski wcześniej zdeponowany w Bibliotece KUL. 2 lutego 1973 r. Kongregacja Wychowania Katolickiego zatwierdziła na czas próby Statuty Wydziału. Zostały one opracowane według założeń Soboru Watykańskiego II i Normae quaedam z 1968 r. Wydział uzyskał prawo nadawania stopni doktora habilitowanego. Kolejne lata poświadczały rozwój, ale napotkał on na opór. Komunistyczne władze blokowały zarówno kult św. Andrzeja Boboli, jak i działanie poświęconego jemu Bobolanum. Trzeba było czekać na wybór Polaka na papieża, by dopiero 19 maja 1980 roku otrzymać pozwolenie na budowę kościoła, 15 czerwca 1980 r. kard. Stefan Wyszyński poświęcił plac pod jego budowę. 16 października 1980 r. papież Jan Paweł II poświęcił w Rzymie sprowadzony z Janowa Pleskiego, miejsca męczeńskiej śmierci Patrona kamień węgielny pod przyszłe sanktuarium, który został wmurowany 16 maja 1981 roku. 27 października 1981 roku ks. kard. Prymas Józef Glemp zwrócił się do Kongregacji Nauczania Katolickiego z prośbą o zmianę nazwy istniejącego w Warszawie Akademickiego Studium Teologii Katolickiej na Papieski Wydział Teologii Katolickiej w Warszawie (Pontificia Facultas Theologiae Catholicae Varsaviae). Kongregacja dążyła w tym czasie do łączenia szkół teologicznych istniejących w jednym mieście w jeden organizm pozwalający na utrzymanie odpowiedniego poziomu nauczania i międzyuczelnianej współpracy. 16 maja 1982 r. została odprawiona przez bp. Jerzego Dąbrowskiego w dolnym kościele pierwsza msza. Z tego okresu datuje się także ożywiona współpraca Wydziału Teologicznego TJ Bobolanum z Instytutem Nauk Kościelnych Archidiecezji Warszawskiej powołanym przez Prymasa Glempa 1 lipca 1982 r., szczególnie w czasie opracowywania statutów, podjętego przez komisję w składzie: o. Jan Charytański, o. Marian Żurowski, o. Józef Kulisz – ze strony jezuitów, i ks. Bronisław Dębowski wraz z ks. Markiem Starowieyskim – ze strony Instytutu. 26 września 1984 r. Statuty Wydziału "Bobolanum" zostały uznane za zgodne z Konstytucją Apostolską "Sapientia Christiana" z 1979 r. i ostatecznie zatwierdzone wraz ze wszystkimi poprzednimi prawami, jako Statuty otwartego Wydziału.

Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie Collegium Bobolanum - w obecnej formie

W roku 1988 zbiegły się ważne wydarzenia. 17 kwietnia świętowano pięćdziesiątą rocznicę kanonizacji św. Andrzeja. 3 maja 1988 r. Bobolanum stało się częścią erygowanego Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie (PWTW) dekretem Kongregacji Wychowania Katolickiego Stolicę Apostolską. Uczelnia została utworzona z Wydziału Teologicznego Towarzystwa Jezusowego "Bobolanum, która stała się Sekcją św. Andrzeja Boboli, i z diecezjalnego Akademickiego Studium Teologii Katolickiej, które stało się Sekcją św. Jana Chrzciciela. Wielkim Kanclerzem jest Arcybiskup Warszawski, a Wielkim Wicekanclerzem Przełożony Generalny Towarzystwa Jezusowego reprezentowany przez Przełożonego Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego. 17 kwietnia 1988 r. odprawiono pierwszą mszę w górnym kościele, którą celebrował prymas Józef Glemp. 19 czerwca 1988 r. obchodzono pięćdziesięciolecie obecności relikwii w kolegiuim jezuitów w Warszawie przy ul. Rakowieckiej. W tym też roku zaczęto odprawiać nabożeństwa w niedokończonym kościele.

W styczniu 1989 r. zakończono budowę kościoła, 13 maja 1989 roku przeniesiono relikwie Andrzeja Boboli na stałe z kaplicy do nowego kościoła, a PWTW Collegium Bobolanum uzyskało zatwierdzenie osobowości prawnej 17 maja 1989 r. w art. 9 ust. 1 i w art. 23 ust. 2 Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Otworzyło to możliwość uzyskania uprawnień określanych w umowie pomiędzy Rządem i Episkopatem. Od Umowy między Rządem PRL a Konferencją Episkopatu Polski, od 30 czerwca 1989 roku uczelnia posiada także państwowe prawa wyższej uczelni.

24 listopada 1991 r. kard. Józef Glemp, Prymas Polski, dokonał konsekracji Sanktuarium św. Andrzeja Boboli w ramach uroczystości czterechsetlecia urodzin św. Andrzeja. 17 maja 1992 roku, dekretem Stolicy Apostolskiej z 14 kwietnia 1992 roku, św. Andrzej Bobola został ustanowiony patronem Metropolii Warszawskiej.

Po roku nastała nowa faza w dziejach odrodzonej Polski – zaczęła się III Rzeczpospolita, której obecnie błogosławi nowy Patron, od lat patronujący naszej uczelni. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (art. 15 ust. 2) potwierdza, że status prawny uczelni, a także tryb i zakres uznawania przez Państw kościelnych stopni i tytułów regulują umowy między Rządem Rzeczypospolitej a Konferencją Episkopatu Polski (umowa taka została zawarta pomiędzy Rządem i Episkopatem 1 lipca 1999 r. w sprawie statusu szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół Katolicki, w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych, oraz w sprawie trybu i zakresu uznawania przez Państwo stopni i tytułów nadawanych przez te szkoły wyższe). 15 stycznia 1994 r. Kongregacja do Spraw Wychowania Katolickiego zatwierdziła Statuty PWTW. Wymieniają one dwa zasadnicze cele w misji Wydziału: naukowy i dydaktyczny. Celu naukowy obejmował pogłębienie studium depozytu wiary, poszukiwanie lepszych metod skutecznego przekazywania nauki Kościoła, prowadzenie dialogu z innymi naukami, wspieranie studiów teologicznych w Warszawie, upowszechnianie wiedzy z dziedziny teologii, budowanie środowiska naukowego w Warszawie. Celem pracy dydaktycznej Wydziału miał być realizowany przez przygotowanie przyszłych wykładowców uczelni teologicznych, przekazywanie wiedzy teologicznej kandydatom do kapłaństwa, kapłanom i członkom instytutów zakonnych, a także ludziom świeckim.

W zakresie przyznawania uznanych przez państwo stopni i tytułów naukowych PWTW działa na podstawie decyzji Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 marca 2000 r., która przyznała uprawnienia państwowe do prowadzenia studiów magisterskich teologii.

Św. Andrzej Bobola, nie tylko patronem Collegium Bobolanum, ale 16 maja 2002 r. zostaje uznany Patronem Polski. Uroczystego ogłoszenia dokonał kard. Józef Glemp w Warszawie podczas Mszy świętej w sanktuarium przy ul. Rakowieckiej (Bobola jest ponadto patronem metropolii warszawskiej, archidiecezji białostockiej i warmińskiej, diecezji drohiczyńskiej, łomżyńskiej, pińskiej i płockiej i jest czczony także jako patron kolejarzy). W tym roku świętowaliśmy jednocześnie 50. rocznicę pobytu Bobolanum u boku relikwii Świętego.

W roku akademickim 2005/2006 Rada Wydziału PWTW zwróciła się do Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego z prośbą o zmianę w tytułach władz Uczelni z „Dziekana i Prodziekana” na „Rektora i Prorektora” i uzyskano zgodę Kongregacji na tę zmianę. 18 maja 2008 roku Sanktuarium św. Andrzeja Boboli otrzymuje godność sanktuarium narodowego. W 2009 roku został zatwierdzony kolejny Statut PWTW, który wprowadził zmianę nazw władz uczelni ujednolicając je z nazwami obowiązującymi w szkolnictwie wyższym w Polsce. Dziekan PWTW stał się Rektorem PWTW, Prodziekan PWTW stał się Prorektorem PWTW, Kierownik Sekcji św. Andrzeja Boboli stał się Rektorem Collegium Bobolanum. W 2009 roku został utworzony nowy kierunek studiów – politologia.

1 września 2014 r. ks. prof. dr hab. Krzysztof Pawlina zastąpił na stanowisku Rektora Uczelni o. dr. hab. Zbigniewa Kubackiego SJ. W październikuj 2014 r. otworzono dwuletnie studia podyplomowe dla nauczycieli etyki (od 2019 stały się studiami trzysemestralnymi i były prowadzone do lutego 2020 r.). 17 czerwca 2015 r. zostaje uchwalony przez Radę Wydziału PWTW nowy Statut PWTW i Stolica Apostolska aprobuje go 14 grudnia 2015 r. Dekretem Kongregacji Wychowania Katolickiego. W roku akademickim 2015/2016 rozpoczął działalność Jezuicki Uniwersytet Trzeciego Wieku. W październiku 2017 roku został otwarty nowy kierunek studiów stacjonarnych - pedagogika chrześcijańska, która funkcjonowała przez 3 lata. W 2018 r. założone zostało Wydawnictwo Naukowe Collegium Bobolanum. 2018.12.19 Rada Collegium Bobolanum Akademii Katolickiej w Warszawie podjęła uchwałę o utworzeniu Instytutu Duchowości Ignacjańskiej przy Collegium Bobolanum. 2019.01.24 Rada Senatu Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie podjęła uchwałę o utworzeniu Instytutu Nauk Społecznych przy Collegium Bobolanum. W okresie narastania epidemii Covid-19 w marcu 2020 r. PWTW Collegium Bobolanum rozpoczął kształcenie zdalne za pomocą platformy e-learningowej Moodle i wideokonferencji na platformie Zoom. Wraz z początkiem roku akademickiego 2020/2021 rozpoczęła działalność Jezuicka Szkoła Biblijna.

24 lipca 2020 r. Stolica Apostolska wydała wskazania dla przekształcenia uczelni wyrażone w piśmie N. 403/2015. W Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, w setną rocznicę Cudu nad Wisłą 15 sierpnia 2020 r. Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie został przekształcony w nową uczelnię - Akademię Katolicką w Warszawie. Dekret erygujący "AKADEMIĘ KATOLICKĄ w WARSZAWIE jako uczelnię powstałą na bazie i kontynuującą dzieło Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie, wraz z obiema sekcjami: Collegium Joanneum i Collegium Bobolanum" wydał J.E. Kazimierz Kardynał Nycz, Arcybiskup Metropolita Warszawski, Wielki Kanclerz Uczelni, uwzględniając wskazania Stolicy Apostolskiej, działając zgodnie z kanonami 807 - 814 Kodeksu Prawa Kanonicznego, kierując się wskazaniami Konstytucji Apostolskiej Ex corde Ecciesiae, przy zachowaniu także niektórych zasad zamieszczonych w Konstytucji Apostolskiej Veritatis gaudium oraz przy poszanowaniu stanu prawnego dotyczącego wzajemnych relacji między Rzeczpospolitą Polską a Kościołem katolickim w Polsce.

20 stycznia 2021 r. zostało wydane Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie zmiany nazwy Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie oraz jego dwóch sekcji: św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja Boboli "Bobolanum" na Akademia Katolicka w Warszawie oraz jej dwie sekcje: Collegium Joanneum i Collegium Bobolanum (M.P. 2021 poz. 113 z dnia 20 stycznia 2021 r., ogłoszone 27 stycznia 2021 r.), którego podstawą prawną jest Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1989 nr 29 poz. 154, art. 73 ust. 2).

Lista uczelni kontynuujących tradycję do czasów teraźniejszych:

Akademia Katolicka w Warszawie - Collegium Bobolanum (2020-)

Wielcy Kanclerze AKW
J.E. ks. kard. Kazimierz Nycz, Arcybiskup Metropolita Warszawski (2020-)

Wielcy Wicekanclerze AKW
ks. Arturo Sosa Abascal SJ (2020-)

Delegaci Wielkiego Wicekanclerza AKW
ks. Zbigniew Leczkowski SJ (2021-)
ks. Tomasz Ortmann SJ (2020-2021)

Rektorzy AKW
ks. prof. dr hab. Krzysztof Pawlina (2020-)

Prorektorzy AKW i Rektorzy AKW - Collegium Bobolanum
ks. prof. AKW dr hab. Piotr Aszyk SJ (2020-)

Sekretarze AKW - Collegium Bobolanum
ks. dr Robert Wawer SJ (2020-)

Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie (1988-2020)

Wielcy Kanclerze PWTW
J.E. ks. kard. Kazimierz Nycz, Arcybiskup Metropolita Warszawski (2007-2020)
J.E. ks. kard. Józef Glemp, Arcybiskup Metropolita Warszawski, Prymas Polski (1988-2007)

Wielcy Wicekanclerze PWTW
ks. Arturo Sosa Abascal SJ (2016-2020)
ks. Adolfo Nicolás Pachón SJ (2008-2016)
ks. Peter-Hans Kolvenbach SJ (1988-2008)

Delegaci Wielkiego Wicekanclerza PWTW
ks. Tomasz Ortmann SJ (2015-2020)
ks. Tomasz Kot SJ (2009-2015)
ks. Dariusz Kowalczyk SJ (2003-2009)
ks. Andrzej Koprowski SJ (1997-2003)
ks. Florian Pełka SJ (1991-1997)
ks. Stanisław Opiela SJ (1988-1991)

Dziekani (do 2009 r.)/Rektorzy PWTW (od 2009 r.)
ks. prof. dr hab. Krzysztof Pawlina (2014-2020)
ks. prof. dr hab. Zbigniew Kubacki SJ (2010-2014)
ks. prof. dr hab. Jan Miazek (2007-2010)
ks. prof. dr hab. Jacek Bolewski SJ (2004-2007)
ks. prof. dr hab. Jan Miazek (2001-2004)
ks. prof. dr hab. Józef Kulisz SJ (1998-2001)
ks. prof. dr hab. Ludwik Królik (1995-1998)
ks. prof. dr hab. Józef Kulisz SJ (1992-1995)
ks. bp prof. dr hab. Bronisław Dembowski (1988-1992)

Prodziekani PWTW i Kierownicy Sekcji św. Andrzeja Boboli (do 2009 r.)/Prorektorzy PWTW i Rektorzy PWTW - Collegium Bobolanum (od 2009 r.)
ks. prof. PWTW dr hab. Piotr Aszyk SJ (2018-2020)
ks. prof. dr hab. Zbigniew Kubacki SJ (2007-2018)
ks. prof. dr hab. Jacek Bolewski SJ (2001-2007)
ks. prof. dr hab. Józef Kulisz SJ (1989-2001)
ks. prof. dr hab. Jan Charytański SJ (1988-1989)

Sekretarze PWTW - Collegium Bobolanum
ks. dr Robert Wawer SJ (2016-2020)
ks. dr hab. Piotr Aszyk SJ (2014-2016)
ks. dr Artur Filipowicz SJ (2013-2014)
ks. dr Włodzimierz Mocydlarz SJ (2010-2013)
ks. mgr lic. Stanisław Twarowski SJ (2009-2010)
ks. mgr lic. Grzegorz Jankowski SJ (2003-2009)
ks. dr Tomasz Kot SJ (2001-2003)
ks. mgr lic. Andrzej Spławski SJ (1993-2001)
ks. dr Ryszard Otowicz SJ (1988-1993)

Wydział Teologiczny Towarzystwa Jezusowego "Bobolanum" w Warszawie (1952-1988)

Dziekani
ks. prof. dr hab. Jan Zbigniew Charytański SJ (1976-1988)
ks. dr Ignacy Piotr Bieda SJ (1971-1976)
ks. prof. dr hab. Marian Aleksander Żurowski SJ (1967-1971)
ks. prof. dr Stefan Moysa-Rosochacki SJ (1962-1967)
ks. Franciszek Macios (1952-1962)

Sekretarze Wydziału Teologicznego TJ "Bobolanum"
ks. dr Franciszek Sieg SJ (1982.-1988)

Wydział Teologiczny w Krakowie (1948-1952)
Dziekan
ks. Franciszek Macios (1948-1952)

Wydział Teologiczny w Starej Wsi (1947-1948)
Dziekan
ks. Franciszek Macios (1947-1948)

Studium Teologiczne w Warszawie z filią w Otwocku (1940-1944)
ks. Bogusław Waczyński (1943-1946)
ks. Franciszek Macios (1940-1943)

Studium Teologiczne we Lwowie (1940-1941)

Studium Teologiczne w Wilnie (1939-1942)

Wyższe Studium Teologiczne w Nowym Sączu i Starej Wsi (1939-1947)
Dziekani
ks. Franciszek Macios (1946-1947)
ks. Bogusław Waczyński (1943-1946)

Wydział Teologiczny w Lublinie "Bobolanum" (1932-1939)
Rektorzy
ks. Franciszek Macios (1938-1939)
ks. Stanisław Styś (1935-1938)
ks. Michał Barglewski (1932-1935)

Studium Teologiczne w Lublinie "Bobolanum" (1926-1932)
Rektorzy
ks. Julian Smodlibowski (1928-1932)
ks. Michał Barglewski (1927-1928)
ks. Władysław Lohn (1926-1927)

Seminarium Carcoviense Societatis Jesu (1867-1926)

Studium Filozoficzne w Starej Wsi (1859-1867)

Studia jezuitów za granicą, głównie we Francji (1848-1859)

Studium Filozoficzne w Starej Wsi i Tarnopolu (1827-1848)

Studium Filozoficzne w Tarnopolu (1823-1827)

Akademia Połocka (1812-1820) z wydaleniem jezuitów w 1820 r.
Rektorzy
Rajmund Brzozowski (1817-1820)
Antoni Landes (1814-1817)
ks. Antoni Lustyg (1812-1814)

Collegium Nobilium w Połocku (1780-1820)

Studium Teologiczne w Połocku (1737-1812 z przerwami i kasatą zakonu w 1773 r.)
Rektorzy Kolegium
ks. Antoni Lustyg (1805-1812)

Studium Filozoficzne w Połocku (1649-1820 z przerwami)

Pięcioklasowa Szkoła w Połocku (1631-1820)

Studium Teologii Moralnej (1610-1773 z przerwami)

Seminarium nauczycielskie (1609-1765 z przerwami)

Czteroklasowa Parafialna Szkoła Elementarna w Połocku (1584-1631)

Dwuklasowa Parafialna Szkoła Elementarna w Połocku (1580-1584)
Założyciel Szkoły i Rektor Kolegium ks. Piotr Skarga (1580-1584)